椭圆型变分问题理论及数值方法
张少杰
浙江大学数学科学学院
1.前言
变分不等式是一类重要的非线性问题,一些复杂的物理过程可以用变分不等式在描述. 本文主要基于《Theoretical Numerical Analysis》 [ 1 ] {}^{[1]} [1]的第11章1. 同时参考 [ 2 ] , [ 3 ] [2],[3] [2],[3]整理而成.
对于椭圆型偏微分方程,往往使用有限元方法计算其数值解. 正如冯康院士首次发现有限元方法时称之为基于变分原理的差分方法,研究椭圆型变分不等式(elliptic variational inequalities, EVIs)至关重要. 椭圆型变分不等式根据其物理学背景,往往具有较好的性质. 因此可以研究其解的存在性,唯一性,稳定性等.
2.由椭圆型方程到变分不等式
椭圆型偏微分方程和变分不等式存在广泛的联系. 对于实际的物理问题,则又会与能量泛函的极小化等价.
2.1简单情况
考虑最经典的椭圆型偏微分方程,即Poisson方程
KaTeX parse error: No such environment: equation at position 8: \begin{̲e̲q̲u̲a̲t̲i̲o̲n̲}̲ \left\{ \begin…
其中 Ω ⊂ R d \Omega\subset \R^d Ω⊂Rd. 给定测试函数空间为 H 0 1 ( Ω ) H^1_0(\Omega) H01(Ω),有下面的弱形式
u ∈ H 0 1 ( Ω ) ∫ Ω ∇ u ⋅ ∇ v    d x = ∫ Ω f v d x , ∀ v ∈ H 0 1 ( Ω ) . u\in H_0^1(\Omega)\qquad \int_\Omega\nabla u\cdot\nabla v \;dx = \int_\Omega fv dx,\qquad\forall v\in H^1_0(\Omega). u∈H01(Ω)∫Ω∇u⋅∇vdx=∫Ωfvdx,∀v∈H01(Ω).
由Lax-Margin引理,可得问题 ( 2 ) (2) (2)有唯一解. 进一步还可以得到问题 ( 2 ) (2) (2)等价于极小化问题
u ∈ H 0 1 ( Ω ) , E ( u ) = inf v ∈ H 0 1 ( Ω ) E ( v ) u\in H_0^1(\Omega),\qquad E(u)=\inf_{v\in H^1_0(\Omega)} E(v) u∈H01(Ω),E(u)=v∈H01(Ω)infE(v)
其中
E ( v ) = ∫ Ω ( 1 2 ∣ ∇ v ∣ 2 − f v ) d x . E(v) = \int_\Omega \left( \frac12|\nabla v|^2-fv \right)dx. E(v)=∫Ω(21∣∇v∣2−fv)dx.
这是因为
E ′ ( u ) v = lim t → 0 E ( u + t v ) − E ( u ) t = ∫ Ω ( ∇ u ⋅ ∇ v − f v ) d x . \begin{aligned} E'(u)v = \lim_{t\to0}\frac{E(u+tv)-E(u)}t=\int_{\Omega}(\nabla u\cdot\nabla v-fv)dx. \end{aligned} E′(u)v=t→0limtE(u+tv)−E(u)=∫Ω(∇u⋅∇v−fv)dx.
这说明 E E E在 u u u处取到泛函的极值. 又有
E ′ ′ ( u ) ( v , w ) = lim t → 0 ∫ Ω [ ∇ ( u + t w ) ∇ v − f v ] d x − ∫ Ω [ ∇ u ∇ v − f v ] d x t = ∫ Ω ∇ v ⋅ ∇ w    d x \begin{aligned} E''(u)(v,w) = \lim_{t\to0}\frac{\int_\Omega[\nabla(u+tw)\nabla v-fv]dx- \int_\Omega[\nabla u\nabla v-fv]dx}{t} = \int_\Omega\nabla v\cdot\nabla w\;dx \end{aligned} E′′(u)(v,w)=t→0limt∫Ω[∇(u+tw)∇v−fv]dx−∫Ω[∇u∇v−fv]dx=∫Ω∇v⋅∇wdx
根据 ∫ Ω ( ∇ v ) 2    d x > 0 \displaystyle \int_\Omega (\nabla v)^2\;dx>0 ∫Ω(∇v)2dx>0,及 E ( u + t v ) = E ( u ) + 1 2 t 2 ∫ Ω ( ∇ v ) 2    d x E(u+tv)=E(u)+\frac12t^2\displaystyle \int_\Omega (\nabla v)^2\;dx E(u+tv)=E(u)+21t2∫Ω(∇v)2dx,可知 E E E在 u u u处取到的最小值.
2.2障碍问题
障碍问题描述的是一张弹性膜,在区域 Ω \Omega Ω上收到力 f f f,且膜沿边界 Γ \Gamma Γ是固定的(可令 u = 0    o n    Γ u=0 \;\mathrm{on}\;\Gamma u=0onΓ),障碍函数为 ψ \psi ψ.
由力学中的能力最小原理可知,位移 u u u是能量最小时膜的位置,能力泛函 E E E由等式 ( 4 ) (4) (4)给定. 故障碍问题可以表述为
KaTeX parse error: No such environment: equation at position 8: \begin{̲e̲q̲u̲a̲t̲i̲o̲n̲}̲ \left\{ \begin…
其中
K = { v ∈ H 0 1 ( Ω ) : v ≥ ψ      a . e .   i n   Ω } , ψ ∈ H 2 ( Ω ) , ψ ≤ 0    o n    Ω , f ∈ L 2 ( Ω ) . \begin{aligned} & K = \{v \in H^1_0(\Omega):v\ge\psi \;\; \mathrm{a.e. \,in\,}\Omega\}, \\ & \psi \in H^2(\Omega) ,\qquad \psi \le0 \;\mathrm{on} \;\Omega,\qquad f\in L^2(\Omega). \end{aligned} K={
v∈H01(Ω):v≥ψa.e.inΩ},ψ∈H2(Ω),ψ≤0onΩ,f∈L2(Ω).