巴塞尔问题
是一个著名的数论问题,这个问题首先由皮耶特罗·门戈利在1644年提出,由莱昂哈德·欧拉在1735年解决。由于这个问题难倒了以前许多的数学家,欧拉一解出这个问题马上就出名了,当时他二十八岁。欧拉把这个问题作了一番推广,他的想法后来被黎曼在1859年的论文《论小于给定大数的质数个数》(On the Number of Primes Less Than a Given Magnitude)中所采用,论文中定义了黎曼ζ函数,并证明了它的一些基本的性质。这个问题是以瑞士的第三大城市巴塞尔命名的,它是欧拉和伯努利家族的家乡。
这个问题是精确计算所有平方数的倒数的和,也就是以下级数的和:
∑
n
=
1
∞
1
n
2
=
lim
n
→
∞
(
1
1
2
+
1
2
2
+
⋅
⋅
⋅
+
1
n
2
)
\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{n^2} = \lim_{n \rightarrow \infty}{(\frac{1}{1^{2}}+\frac{1}{2^{2}}+\cdot\cdot\cdot+\frac{1}{n^{2}})}
n=1∑∞n21=n→∞lim(121+221+⋅⋅⋅+n21)
这个级数的和大约等于1.644934( O E I S OEIS OEIS中的数列 A 013661 A013661 A013661)。巴塞尔问题是寻找这个数的准确值,并证明它是正确的。欧拉发现准确值是 π 2 / 6 , \pi^2/6, π2/6, 并在1735年公布。他的证明还不是十分严密,真正严密的证明在1741年给出。
欧拉对这个问题的研究
欧拉最初推导
π
2
/
6
\pi^{2}/6
π2/6 的方法是聪明和新颖的。他把有限多项式的观察推广到无穷级数,并假设相同的性质对于无穷级数也是成立的。当然,欧拉的想法不是严密的,还需要进一步证明,但他计算了级数的部分和后发现,级数真的趋于
π
2
/
6
\pi^{2}/6
π2/6 不多不少。这给了他足够的自信心,把这个结果公诸于众。
欧拉的方法是从正弦函数的泰勒级数展开式开始:
sin
x
=
x
−
x
3
3
!
+
x
5
5
!
−
x
7
7
!
+
⋯
\sin x = x - \frac{x^3}{3!} + \frac{x^5}{5!} - \frac{x^7}{7!} + \cdots
sinx=x−3!x3+5!x5−7!x7+⋯
两边除以
x
 
,
x\,,
x, 得:
sin
x
x
=
1
−
x
2
3
!
+
x
4
5
!
−
x
6
7
!
+
⋯
\frac{\sin x}{x} = 1 - \frac{x^2}{3!} + \frac{x^4}{5!} - \frac{x^6}{7!} + \cdots
xsinx=1−3!x2+5!x4−7!x6+⋯
现在, sin x x = 0   \frac{\sin x}{x}= 0\, xsinx=0 的根出现在 x = n ⋅ π   , x = n\cdot\pi\,, x=n⋅π, 其中 n = ± 1 , ± 2 , ± 3 , …   . n = \pm1, \pm2, \pm3, \dots\,. n=±1,±2,±3,…. 我们假设可以把这个无穷级数表示为线性因子的乘积,就像把多项式因式分解一样:
sin x x = ( 1 − x π ) ( 1 + x π ) ( 1 − x 2 π ) ( 1 + x 2 π ) ( 1 − x 3 π ) ( 1 + x 3 π ) ⋯ = ( 1 − x 2 π 2 ) ( 1 − x 2 4 π 2 ) ( 1 − x 2 9 π 2 ) ⋯   . \begin{aligned}\frac{\sin x}{x} & {} =\left(1 - \frac{x}{\pi}\right)\left(1 + \frac{x}{\pi}\right)\left(1 - \frac{x}{2\pi}\right)\left(1 + \frac{x}{2\pi}\right)\left(1 - \frac{x}{3\pi}\right)\left(1 + \frac{x}{3\pi}\right) \cdots \\& {} = \left(1 - \frac{x^2}{\pi^2}\right)\left(1 - \frac{x^2}{4\pi^2}\right)\left(1 - \frac{x^2}{9\pi^2}\right) \cdots.\end{aligned} xsinx=(1−πx)(1+πx)(1−2πx)(1+2πx)(1−3πx)(1+3πx)⋯=(1−π2x2)(1−4π2x2)(1−9π2x2)⋯.
如果把这个乘积展开,并把所有 x 2   x^2\, x2 的项收集在一起,我们可以看到, sin x x   \frac{\sin x}{x}\, xsinx 的二次项系数为: − ( 1 π 2 + 1 4 π 2 + 1 9 π 2 + ⋯   ) = − 1 π 2 ∑ n = 1 ∞ 1 n 2 . -\left(\frac{1}{\pi^2} + \frac{1}{4\pi^2} + \frac{1}{9\pi^2} + \cdots \right) =-\frac{1}{\pi^2}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{n^2}. −(π21+4π21+9π21+⋯)=−π21n=1∑∞n21.
但从
sin
x
x
 
\frac{\sin x}{x}\,
xsinx 原先的级数展开式中可以看出,
x
2
 
x^2\,
x2 的系数是
−
1
3
!
=
−
1
6
 
-\frac{1}{3!}= -\frac{1}{6}\,
−3!1=−61。 这两个系数一定是相等的;因此,
−
1
6
=
−
1
π
2
∑
n
=
1
∞
1
n
2
.
-\frac{1}{6} =-\frac{1}{\pi^2}\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{n^2}.
−61=−π21n=1∑∞n21.
等式两边乘以
−
π
2
 
-\pi^2\,
−π2 就可以得出所有平方数的倒数之和。
∑
n
=
1
∞
1
n
2
=
π
2
6
.
\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{n^2} = \frac{\pi^2}{6}.
n=1∑∞n21=6π2.
证毕。
黎曼 ζ ζ ζ函数
黎曼
ζ
ζ
ζ 函数
ζ
(
s
)
ζ(s)
ζ(s) 是数学中的一个很重要的函数,因为它与素数的分布密切相关。这个函数对于任何实数部分大于1的复数
s
s
s 都是有定义的,由以下公式定义:
ζ
(
s
)
=
∑
n
=
1
∞
1
n
s
\zeta(s)=\sum_{n=1}^{\infty}{\frac{1}{n^{s}}}
ζ(s)=n=1∑∞ns1
取
s
=
2
s = 2
s=2,我们可以看出ζ(2)等于所有平方数的倒数之和:
ζ
(
2
)
=
∑
n
=
1
∞
1
n
2
=
π
2
6
≈
1.644934
\zeta(2)=\sum_{n=1}^{\infty}{\frac{1}{n^{2}}}=\frac{\pi^{2}}{6}\approx1.644934
ζ(2)=n=1∑∞n21=6π2≈1.644934
用以下的等式,可以证明这个级数收敛:
∑
n
=
1
N
1
n
2
<
1
+
∑
n
=
2
N
1
n
(
n
−
1
)
=
1
+
∑
n
=
2
N
(
1
n
−
1
−
1
n
)
=
1
+
1
−
1
N
  
⟶
N
→
∞
  
2.
\sum_{n=1}^N \frac{1}{n^2} < 1 + \sum_{n=2}^N \frac{1}{n(n-1)}= 1 + \sum_{n=2}^N \left( \frac{1}{n-1} - \frac{1}{n} \right)= 1 + 1 - \frac{1}{N} \; \stackrel{N \to \infty}{\longrightarrow} \; 2.
n=1∑Nn21<1+n=2∑Nn(n−1)1=1+n=2∑N(n−11−n1)=1+1−N1⟶N→∞2.
因此
ζ
(
2
)
ζ(2)
ζ(2)的上界小于
2
2
2,因为这个级数只含有正数项,它一定是收敛的。可以证明,当
s
s
s 是正的偶数时,
ζ
(
s
)
ζ(s)
ζ(s)可以用伯努利数来表示。设
s
=
2
n
s=2n
s=2n,有以下公式:
ζ
(
2
n
)
=
(
2
π
)
2
n
(
−
1
)
n
+
1
B
2
n
2
⋅
(
2
n
)
!
\zeta(2n)=\frac{(2\pi)^{2n}(-1)^{n+1}B_{2n}}{2\cdot(2n)!}
ζ(2n)=2⋅(2n)!(2π)2n(−1)n+1B2n
严密的证明
以下介绍了一个
ζ
(
2
)
=
π
2
/
6
ζ(2) = π^{2}/6
ζ(2)=π2/6 的证明。它是目前已知最基本的证明,大部分其它的证明都需要用到傅里叶分析、复分析和多变量微积分,但这个证明连一元微积分也不需要(在证明的最后部分需要使用极限的概念)。
圆心为
O
O
O,半径为r的圆形
考虑面积,
1
2
r
2
tan
θ
>
1
2
r
2
θ
>
1
2
r
2
sin
θ
tan
θ
>
θ
>
sin
θ
1
tan
θ
<
1
θ
<
1
sin
θ
cot
2
θ
<
1
θ
2
<
csc
2
θ
{\displaystyle {\frac {1}{2}}r^{2}\tan \theta >{\frac {1}{2}}r^{2}\theta >{\frac {1}{2}}r^{2}\sin \theta } {\displaystyle \tan \theta >\theta >\sin \theta } {\displaystyle {\frac {1}{\tan \theta }}<{\frac {1}{\theta }}<{\frac {1}{\sin \theta }}} {\displaystyle \cot ^{2}\theta <{\frac {1}{\theta ^{2}}}<\csc ^{2}\theta }
21r2tanθ>21r2θ>21r2sinθtanθ>θ>sinθtanθ1<θ1<sinθ1cot2θ<θ21<csc2θ
这个证明的想法是把以下的部分和固定在两个表达式之间,这两个表达式当m趋于无穷大时都趋于 π 2 / 6 \pi^{2}/6 π2/6
∑ k = 1 m 1 k 2 = 1 1 2 + 1 2 2 + ⋯ + 1 m 2 \sum_{k=1}^m \frac{1}{k^2} = \frac{1}{1^2} + \frac{1}{2^2} + \cdots + \frac{1}{m^2} k=1∑mk21=121+221+⋯+m21
这两个表达式从余切和余割的恒等式推出。而这些恒等式则从棣莫弗定理推出。
设
x
x
x 为一个实数,满足
0
<
x
<
π
/
2
0 < x < π/2
0<x<π/2, 并设
n
n
n 为正整数。从棣莫弗定理和余切函数的定义,可得:
cos
(
n
x
)
+
i
sin
(
n
x
)
(
sin
x
)
n
=
(
cos
x
+
i
sin
x
)
n
(
sin
x
)
n
=
(
cos
x
+
i
sin
x
sin
x
)
n
=
(
cot
x
+
i
)
n
.
\frac{\cos (nx) + i \sin (nx)}{(\sin x)^n} = \frac{(\cos x + i\sin x)^n}{(\sin x)^n} = \left(\frac{\cos x + i \sin x}{\sin x}\right)^n = (\cot x + i)^n.
(sinx)ncos(nx)+isin(nx)=(sinx)n(cosx+isinx)n=(sinxcosx+isinx)n=(cotx+i)n.
根据二项式定理,我们有:
(
cot
x
+
i
)
n
=
(
n
0
)
cot
n
x
+
(
n
1
)
(
cot
n
−
1
x
)
i
+
⋯
+
(
n
n
−
1
)
(
cot
x
)
i
n
−
1
+
(
n
n
)
i
n
(\cot x + i)^n = {n \choose 0} \cot^n x + {n \choose 1} (\cot^{n-1} x)i + \cdots + {n \choose {n-1}} (\cot x)i^{n-1} + {n \choose n} i^n
(cotx+i)n=(0n)cotnx+(1n)(cotn−1x)i+⋯+(n−1n)(cotx)in−1+(nn)in
= [ ( n 0 ) cot n x − ( n 2 ) cot n − 2 x ± ⋯   ]    +    i [ ( n 1 ) cot n − 1 x − ( n 3 ) cot n − 3 x ± ⋯   ] . = \left[ {n \choose 0} \cot^n x - {n \choose 2} \cot^{n-2} x \pm \cdots \right] \; + \; i\left[ {n \choose 1} \cot^{n-1} x - {n \choose 3} \cot^{n-3} x \pm \cdots \right]. =[(0n)cotnx−(2n)cotn−2x±⋯]+i[(1n)cotn−1x−(3n)cotn−3x±⋯].
把两个方程合并,由于相等的两个复数的虚数部分也一定相等,因此有:
sin
(
n
x
)
(
sin
x
)
n
=
[
(
n
1
)
cot
n
−
1
x
−
(
n
3
)
cot
n
−
3
x
±
⋯
 
]
.
\frac{\sin (nx)}{(\sin x)^n} = \left[ {n \choose 1} \cot^{n-1} x - {n \choose 3} \cot^{n-3} x \pm \cdots \right].
(sinx)nsin(nx)=[(1n)cotn−1x−(3n)cotn−3x±⋯].
固定一个正整数m,设
n
=
2
m
+
1
n = 2m + 1
n=2m+1, 并考虑
x
r
=
r
π
/
(
2
m
+
1
)
x_{r}= r π/(2m + 1)
xr=rπ/(2m+1) 对于
r
=
1
,
2
,
…
,
m
r = 1,2,…,m
r=1,2,…,m 那么
n
x
r
nx_{r}
nxr 是
π
π
π 的倍数,因此是正弦函数的零点,所以:
0
=
(
2
m
+
1
1
)
cot
2
m
x
r
−
(
2
m
+
1
3
)
cot
2
m
−
2
x
r
±
⋯
+
(
−
1
)
m
(
2
m
+
1
2
m
+
1
)
0 = {{2m+1} \choose 1} \cot^{2m} x_r - {{2m+1} \choose 3} \cot^{2m-2} x_r \pm \cdots + (-1)^m{{2m+1} \choose {2m+1}}
0=(12m+1)cot2mxr−(32m+1)cot2m−2xr±⋯+(−1)m(2m+12m+1)
对于所有的
r
=
1
,
2
,
…
,
m
。
x
1
…
…
x
m
r = 1,2,…,m。 x_{1}……x_{m}
r=1,2,…,m。x1……xm 是区间
(
0
,
π
/
2
)
(0, π/2)
(0,π/2) 内不同的数。由于函数
c
o
t
2
x
cot^{2}x
cot2x 在这个区间内是一一对应的,因此当
r
=
1
,
2
,
…
,
m
r = 1,2,…,m
r=1,2,…,m 时,
t
r
=
c
o
t
2
x
r
t_{r}= cot^{2}x_{r}
tr=cot2xr 的值各不同。根据以上方程,这些
m
m
m 个"
t
r
t_{r}
tr"是以下
m
m
m次多项式的根:
p
(
t
)
:
=
(
2
m
+
1
1
)
t
m
−
(
2
m
+
1
3
)
t
m
−
1
±
⋯
+
(
−
1
)
m
(
2
m
+
1
2
m
+
1
)
.
p(t) := {{2m+1} \choose 1}t^m - {{2m+1} \choose 3}t^{m-1} \pm \cdots + (-1)^m{{2m+1} \choose {2m+1}}.
p(t):=(12m+1)tm−(32m+1)tm−1±⋯+(−1)m(2m+12m+1).
根据韦达定理,我们可以直接从这个多项式的头两项计算出所有根的和,因此:
cot
2
x
1
+
cot
2
x
2
+
⋯
+
cot
2
x
m
=
(
2
m
+
1
3
)
(
2
m
+
1
1
)
=
2
m
(
2
m
−
1
)
6
.
\cot ^2 x_1 + \cot ^2 x_2 + \cdots + \cot ^2 x_m= \frac{\binom{2m+1}3} {\binom{2m+1}1}= \frac{2m(2m-1)}6.
cot2x1+cot2x2+⋯+cot2xm=(12m+1)(32m+1)=62m(2m−1).
把恒等式
c
s
c
2
x
=
c
o
t
2
x
+
1
csc^{2} x = cot^{2} x + 1
csc2x=cot2x+1 代入,可得:
csc
2
x
1
+
csc
2
x
2
+
⋯
+
csc
2
x
m
=
2
m
(
2
m
−
1
)
6
+
m
=
2
m
(
2
m
+
2
)
6
.
\csc ^2 x_1 + \csc ^2 x_2 + \cdots + \csc ^2 x_m=\frac{2m(2m-1)}6 + m = \frac{2m(2m+2)}6.
csc2x1+csc2x2+⋯+csc2xm=62m(2m−1)+m=62m(2m+2).
现在考虑不等式 c o t 2 x < 1 / x 2 < c s c 2 x cot^{2}x < 1/x^{2}< csc^{2}x cot2x<1/x2<csc2x。 如果我们把对于 x r = r π / ( 2 m + 1 ) x_{r}= r π/(2m + 1) xr=rπ/(2m+1) 的所有不等式相加起来,并利用以上的两个恒等式,便可得到: 2 m ( 2 m − 1 ) 6 < ( 2 m + 1 π ) 2 + ( 2 m + 1 2 π ) 2 + ⋯ + ( 2 m + 1 m π ) 2 < 2 m ( 2 m + 2 ) 6 . \frac{2m(2m-1)}6 < \left( \frac{2m+1}{\pi} \right) ^2 + \left( \frac{2m+1}{2 \pi} \right) ^2 + \cdots + \left( \frac{2m+1}{m \pi} \right) ^2 < \frac{2m(2m+2)}6. 62m(2m−1)<(π2m+1)2+(2π2m+1)2+⋯+(mπ2m+1)2<62m(2m+2).
把不等式乘以
(
π
/
(
2
m
+
1
)
)
2
(π/(2m + 1))^{2}
(π/(2m+1))2, 便得:
π
2
6
(
2
m
2
m
+
1
)
(
2
m
−
1
2
m
+
1
)
<
1
1
2
+
1
2
2
+
⋯
+
1
m
2
<
π
2
6
(
2
m
2
m
+
1
)
(
2
m
+
2
2
m
+
1
)
.
\frac{\pi ^2}{6}\left(\frac{2m}{2m+1}\right)\left(\frac{2m-1}{2m+1}\right) < \frac{1}{1^2} + \frac{1}{2^2} + \cdots + \frac{1}{m^2} < \frac{\pi ^2}{6}\left(\frac{2m}{2m+1}\right)\left(\frac{2m+2}{2m+1}\right).
6π2(2m+12m)(2m+12m−1)<121+221+⋯+m21<6π2(2m+12m)(2m+12m+2).
当 m m m 趋于无穷大时,左面和右面的表达式都趋于 π 2 / 6 π^{2}/6 π2/6, 因此根据夹挤定理,有: ζ ( 2 ) = ∑ k = 1 ∞ 1 k 2 = lim m → ∞ ( 1 1 2 + 1 2 2 + ⋯ + 1 m 2 ) = π 2 6 \zeta(2)=\sum_{k=1}^{\infty}{\frac{1}{k^{2}}}=\lim_{m \to \infty}\left(\frac{1}{1^2} + \frac{1}{2^2} + \cdots + \frac{1}{m^2}\right) = \frac{\pi ^2}{6} ζ(2)=k=1∑∞k21=m→∞lim(121+221+⋯+m21)=6π2
证毕。
傅里叶级数的证明
设有函数
f
(
x
)
=
x
,
f(x)=x,
f(x)=x, 其定义域为
x
∈
(
−
π
,
π
)
x \in (-\pi,\pi)
x∈(−π,π)。 这个函数的傅里叶级数是:
f
(
x
)
=
∑
n
=
1
∞
2
(
−
1
)
n
+
1
n
sin
(
n
x
)
f(x) = \sum_{n=1}^{\infty}\frac{2(-1)^{n+1}}{n} \sin(nx)
f(x)=n=1∑∞n2(−1)n+1sin(nx)
根据帕塞瓦尔恒等式,我们有: π 2 3 = 1 2 π ∫ − π π f 2 ( x )   d x = ∑ n = 1 ∞ 1 2 π ∫ − π π ( 2 ( − 1 ) n + 1 n sin ( n t ) ) 2 d t = 2 ∑ n = 1 ∞ 1 n 2 {\pi ^{2} \over 3}={1 \over 2\pi }\int _{{-\pi }}^{{\pi }}f^{2}(x)\,dx=\sum _{{n=1}}^{{\infty }}{1 \over 2\pi }\int _{{-\pi }}^{{\pi }}(2{\frac {(-1)^{{n+1}}}{n}}\sin(nt))^{2}dt=2\sum _{{n=1}}^{{\infty }}{1 \over n^{2}} 3π2=2π1∫−ππf2(x)dx=n=1∑∞2π1∫−ππ(2n(−1)n+1sin(nt))2dt=2n=1∑∞n21
因此
π
2
6
=
∑
n
=
1
∞
1
n
2
{\pi^2 \over 6} = \sum_{n=1}^{\infty} {1 \over n^2}
6π2=n=1∑∞n21证毕。
资源 维基百科